Een gezonde stap vooruit: Het 4e Gymnasium maakt de schooltijd nicotinevrij

Waarom nicotinevrije schooltijden?

Sinds augustus 2020 zijn alle schoolterreinen in Nederland wettelijk rookvrij. Een mooie stap, maar Wenda (afdelingsleider onderbouw) geeft aan dat leerlingen en medewerkers vaak net buiten het schoolterrein of in de wijk stonden te roken of vapen. “We maakten al gebruik van het preventieprogramma Helder op School en daarover hadden we contact met de Gezonde School Adviseur (GSA) van GGD Amsterdam. Ook was ons middelenbeleid aan vernieuwing toe. Toen de GSA vertelde dat er een pilot aankwam voor Nicotinevrije Schooltijd, vond ik dat meteen een goed idee.” Wenda besprak het intern en na akkoord ging ze met een ondersteuningscoördinator aan de slag.

Van idee naar beleid

Concreet betekent de Nicotinevrije Schooltijd dat zowel de leerlingen als het personeel gedurende de hele schooldag geen nicotineproducten gebruiken. Wenda: “Dit is inclusief pauzes, tussenuren en ook niet net voor of na schooltijd. Én geldt ook tijdens uitstapjes en excursies.” Om te zorgen voor een duidelijk beleid, werkte de school onder andere samen met een GSA van GGD Amsterdam en een preventiemedewerker van Jellinek (verslavingszorg).

Voor leerlingen moet duidelijk zijn wat er gebeurt als zij zich niet aan de regels houden. Hiervoor maakte de school een sanctieboom. Wenda: “Wat we sowieso altijd doen als we een leerling zien roken of vapen, is het aanbieden van hulp voor het stoppen met nicotinegebruik. We willen leerlingen die willen stoppen graag helpen.”

Op 17 april 2025 organiseerde de school een lanceringsdag voor alle leerlingen en medewerkers, waar ze ook een video maakten ter inspiratie. Zo was voor iedereen duidelijk dat vanaf dat moment de Nicotinevrije Schooltijd van start ging.

Voorbeeldrol van het personeel

Een belangrijke eerste stap in het proces was het meenemen van het personeel. Niet alleen omdat goede naleving belangrijk is, maar ook omdat Nicotinevrije Schooltijd betekent dat het personeel niet rookt tijdens werktijd. Wenda: “Dit zorgde vooraf voor wat twijfel. We hebben niet veel collega’s die roken, maar ze zijn er wel. Een aantal vond het betuttelend. Maar al snel bleek dat zij ook het belang van hun voorbeeldrol inzagen, waardoor het door de medezeggenschapsraad (MR) gekomen is.”

Wenda vertelt dat de school stoppen-met-rokenhulp aanbiedt aan personeel dat nog rookt, bijvoorbeeld door posters in de docentenkamer op te hangen en in gesprekken met afdelingsleiders het thema te bespreken.

Leerlingen aan het roer

Ook de leerlingenraad is actief betrokken bij de invoering. “Zij zagen meteen het belang in van deze maatregel en gingen er dus vrij snel in mee,” vertelt Wenda. Samen met de raad kwamen ze tot het idee om zitzakken en een airhockey tafel aan te schaffen. “Van beide wordt goed gebruik gemaakt en het is een leuke manier om je leerlingen met ‘gezelligheid’ in de school te houden.”

Daarnaast organiseerde de school voor alle leerlingen uit klas 1 en 2 een bijeenkomst van Vapen #jouwkeuze, waarin artsen de leerlingen bewust maken van de risico’s en gevolgen van vapen. Ook brachten ze de beschikbare stophulp onder de aandacht via posters op informatieborden en prikborden door de school.

Samen met ouders

Tot slot zijn de ouders meegenomen. De school deelde het nieuwe beleid via een nieuwsbrief. Daarnaast gaf Jellinek aan het begin van het schooljaar voorlichting over het beleid en middelengebruik bij jongeren. Wenda vertelt dat het handig was om dit te combineren met de klassenavond, zodat de ouders niet twee keer een avond naar school moesten komen: “Hierdoor was de voorlichtingsavond heel drukbezocht. De ouders vonden het heel fijn om het gesprek met elkaar te voeren en onderling ervaringen uit te wisselen.”

Ervaringen tot nu toe

Doorvoeren van nieuw beleid heeft tijd nodig, maar de leerlingen die voor de school in het zicht stonden zijn weg. Uit de buurt komen minder klachten van overlast en het personeel ziet in de wijk minder rokende en vapende leerlingen. Wenda: “Ik heb niet de illusie dat er nu geen enkele leerling meer rookt of vapet tijdens schooltijd, maar het is in ieder geval minder zichtbaar. Vooral voor leerlingen uit de onderbouw is dit ontzettend belangrijk, want zien roken doet roken.”

Blijf in gesprek

Volgens Wenda is het van belang om het gesprek te blijven voeren met het personeel, om zo te blijven zorgen voor goede naleving. “Docenten geven nu bijvoorbeeld aan dat ze scholieren wel eens zien roken als ze naar de supermarkt gaan, maar dat ze niet altijd zeker weten of het leerlingen van onze school zijn. We hebben 850 leerlingen, dus die ken je niet allemaal. Daarom hebben we begin dit schooljaar met het personeel wat vragen besproken. Hoe handelen we in collectiviteit? Wat zijn de grenzen? Wanneer zeg je er wel wat van en wanneer niet? Dit gesprek blijven voeren helpt enorm.”

Tips voor andere scholen

Wenda heeft tips voor scholen die ook aan de slag willen met Nicotinevrije Schooltijd:

• Vraag advies aan de Gezonde School Adviseur van de GGD.
• Laat het beleid aansluiten bij dat van andere verslavende middelen, zoals alcohol en drugs
• Blijf het beleid communiceren. Bijvoorbeeld door het te laten zien op de schermen met mededelingen in de school.
• Maak het gesprek over roken en vapen onderdeel van de mentorlessen. Hiervoor kun je gebruikmaken van het lespakket van Samen Fris, waarin concrete tools en tips worden gegeven om het gesprek met leerlingen aan te gaan.
• Pas dezelfde regels en sancties toe als bij de telefoonvrije school: zo zorg je voor duidelijkheid.

Aan de slag

Wil jij als school aan de slag met Nicotinevrije Schooltijd? Bekijk dan het Stappenplan Nicotinevrije School.