Zo maakte Gemeente Utrecht alle ov-haltes voor haar inwoners rookvrij
Sinds 1 januari 2022 zijn alle ov-haltes – trein, bus én tram – in gemeente Utrecht rookvrij. Kinderen, maar ook degenen die niet in de tabaksrook willen of kunnen staan, kunnen zo rookvrij reizen met het openbaar vervoer. Goos van den Berg (Beleidsmedewerker Volksgezondheid) en Jaap van Kruijsdijk (Beleidsadviseur Volksgezondheid) vertellen hoe de gemeente dit aanpakte.
17 april 2023
Wat was de aanleiding?
In gemeente Utrecht is het rookvrij maken van het openbaar vervoer een onderdeel van een groter plan om in 2035 een Rookvrije Generatie te realiseren. Jaap: “Dit betekent concreet dat alle fysieke plekken in Utrecht waar kinderen komen in 2035 rookvrij zijn, om zo te voorkomen dat kinderen roken normaal gaan vinden. En daar horen vanzelfsprekend ook de ov-haltes bij. Dit legden we vast in de Roadmap Op weg naar een Rookvrije Generatie.”
Welke stappen zijn genomen?
Stap 1: Zorg voor een stapsgewijze uitvoering
Goos: “Binnen deze roadmap pakken we het stapsgewijs aan. Er staat bijvoorbeeld duidelijk in waar we welke periode aan werken. Toen in oktober 2020 alle treinstations- en perrons rookvrij werden, pakten wij meteen de andere ov-haltes bij het centraal station mee. Ook maakten we de haltes op het universiteitsterrein van de Uithof rookvrij. Er kwam namelijk landelijke wetgeving aan voor rookvrije schoolterreinen en de Universiteit Utrecht is grootgrondbezitter van dit terrein. Het zou dus raar zijn als je bij de ov-haltes wel nog mocht roken. Toen we met de lokale vervoerder in gesprek gingen, kwam dit project in een stroomversnelling terecht.”
Stap 2: Ga in gesprek met de lokale vervoerder en trek samen op
“We gingen het gesprek aan met U-OV: onze lokale vervoerder in Utrecht”, vertelt Goos. “Zij waren meteen enthousiast en gaven aan graag mee te willen werken. Het bleek dat de gemeente Nieuwegein gelijktijdig U-OV had benaderd en daarom besloten we het samen te doen.” De gemeente is verantwoordelijk voor de abri’s in de stad, maar aangezien de vervoerder gebruikmaakt van de abri’s, vonden ze het fijn om samen met de vervoerder op te trekken. Goos: “We vonden het belangrijk dat zij de tijd hadden om het gesprek met de buschauffeurs aan te gaan. Want voor de buschauffeurs die roken heeft dit natuurlijk ook consequenties. Gelukkig zijn ze hier gezamenlijk goed uitgekomen. Samen met U-OV prikten we een ingangsdatum. Dat werd 1 januari 2022: tegelijk met de start van de nieuwe dienstregeling.” Jaap vult aan: “Ook namen we contact op met de provincie, omdat zij de tramhaltes beheren. Het rookvrij maken van deze haltes nam de provincie gelijktijdig mee.”
Stap 3: Communiceer duidelijk over en op de rookvrije haltes
Goos: “In eerste instantie is het belangrijk te communiceren dat alle ov-haltes rookvrij worden. De gemeente benaderde actief de media met een persbericht. Niet alleen voor de praktische informatie (de ov-haltes worden rookvrij), maar ook om de gemeentelijke ambitie duidelijk te maken (een bijdrage leveren aan een Rookvrije Generatie). Daarnaast is de wethouder natuurlijk ook een ambassadeur die deze boodschap met liefde uitdraagt.” Jaap vult aan: “Daarnaast is het natuurlijk belangrijk om duidelijk bij de haltes zelf te communiceren. We kozen samen met de gemeente Nieuwegein voor het Rookvrije Generatie-beeldmerk, omdat het herkenbaar is: mensen kennen het al van de schoolpleinen en sportclubs. Als gemeente Utrecht kozen we voor magnetische rookvrij-posters in de abri’s. Dit is relatief goedkoop en gemakkelijk om op te hangen.” Goos: “Hierbij kregen we hulp van onze lokale vervoerder. Toen ze de nieuwe dienstregeling van de haltes moesten vervangen, namen ze dit meteen mee. Dat bespaarde ons een hoop werk.” Bij de bushaltes op het centraal station liggen ook stoeptegels. Hetzelfde geldt voor de haltes in Nieuwegein.
Stap 4: Blijf monitoren
Jaap en Goos adviseren om te monitoren of het rookvrij maken van ov-haltes effect heeft. De provincie Utrecht deed onlangs een onderzoek met ‘mystery guests’. Hieruit bleek dat er 60% minder gerookt wordt bij haltes waar rookvrij beelden hangen. Jaap: “We schrijven geen boetes uit, omdat we bewust kiezen voor een positieve insteek. We krijgen bijvoorbeeld veel positieve reacties van inwoners met kinderen of longziekten: zij zijn erg blij dat ze nu naar het rookvrij-beeldmerk kunnen wijzen, mocht er toch iemand bij een halte roken.” Goos vult aan: “Natuurlijk kregen we ook wel negatieve reacties, met name dat mensen het betuttelend vinden. Ik denk dat het voor veel inwoners even wennen is. Maar twintig jaar geleden vonden we het nog normaal dat je in een restaurant rookte en daar kijk je nu ook raar van op.”
Welke tips hebben jullie voor andere gemeenten?
De belangrijkste tip die Goos wil meegeven aan andere gemeenten is om het gesprek met de lokale vervoerder aan te gaan. “Als je een vervoerder hebt die welwillend is, dan is dit relatief snel te realiseren. Voor ons was het openbaar vervoer rookvrij maken één van de gemakkelijkste stappen tot nu toe in onze roadmap ‘Op weg naar een Rookvrije Generatie’. In Utrecht gaat het om meer dan 700 ov-haltes. Ik zou dus vooral zeggen: gewoon doen!”
Meer weten?
Voor meer informatie over de aanpak van gemeente Utrecht kun je contact opnemen met Goos van den Berg – Beleidsmedewerker Volksgezondheid bij Gemeente Utrecht: goos.van.den.berg@utrecht.nl.
