GGD Amsterdam volledig rookvrij, ook in de pauzes

“Als GGD Amsterdam doen we veel om de burgers in onze regio gezond te krijgen”, zegt Fred. “Daar hoort ook een gezonde leefstijl bij. We vinden dat we niet alleen maatregelen moeten voorstellen, maar ook het goede voorbeeld moeten geven.” GGD Amsterdam zette al in 2015 de eerste stap. De rookruimte op de binnenplaats werd verwijderd en ook de omgeving voor de ingang werd rookvrij. Destijds rookten ongeveer 160 collega’s (van de 1200). Zij werden ondersteund bij het stoppen met roken, onder andere door hen een stoppen-met-roken cursus aan te bieden. Deze cursussen (in groepsverband of online) worden nog steeds gegeven.

“In 2017 zijn we begonnen met het helemaal rookvrij maken van de GGD. Het MT was vanaf het begin een groot voorstander van rookvrij. We hebben Heartbeat Ventures gevraagd ons bij het proces te helpen. Als eerste stap is aan alle collega’s een vragenlijst gestuurd. Daarin vroegen we of ze het een goed idee zouden vinden als we een rookvrije organisatie zouden zijn, dus dat onder werktijd niet meer zou worden gerookt. Maar liefst 50% van de medewerkers vulde de enquête in, een heel hoge respons. Er bleek veel draagvlak voor rookvrij werken te zijn, ruim 75% van de mensen was hier voorstander van. Tegelijkertijd vroegen ze ook om begrip voor de rokers. Deze uitkomst gaf ons een flinke steun in de rug om verder te gaan.”

“We hebben daarna een werkgroep gevormd met rokers, niet rokers en ex-rokers die wilden meedenken. In de werkgroep werden pittige discussies gevoerd, wat zeer waardevol was. Het resultaat was dat we 3 juni 2019, tijdens een evenement op de binnenplaats, het startschot hebben gegeven voor de rookvrije GGD.”

Fred benadrukt dat de mensen die roken het grootste offer voor een rookvrije GGD brengen. Voor zware rokers is een dag niet roken een enorme opgave. De GGD wilde hen optimaal helpen door ondersteuning op maat te bieden. Zo zijn er veel persoonlijke gesprekken gevoerd om te luisteren naar hun zorgen en vragen en om samen oplossingen te bedenken. “In de eerste fase kwamen heftige reacties. Mensen moesten huilen of werden boos. Het is belangrijk om hier niet van te schrikken en zoveel mogelijk in gesprek te blijven. We hebben iedereen proberen te helpen, ook met maatwerk voor mensen die meer steun nodig hadden. Zo zijn een paar zware rokers (nog) niet gestopt, maar hebben ze wel het aantal sigaretten sterk teruggebracht. We hebben er begrip voor als ze af en toe blijven roken en gaan ze helpen op langere termijn helemaal te stoppen”, vertelt Fred.

De eerste ervaringen met rookvrij werken zijn positief. Fred: “Er wordt bijna niet meer gerookt, ik heb de indruk dat de meeste mensen zich eraan houden. Rokende collega’s zeggen dat zij veel minder zijn gaan roken en niemand heeft ontslag genomen. Nu hoor ik bijvoorbeeld ‘ik was woedend, maar ben toch wel blij dat ik ben gestopt’. Het is het verschil tussen korte en lange termijn gevolgen. Op de korte termijn is het vervelend, maar op de lange termijn worden mensen er toch blij van. Het is belangrijk de komende maanden en jaren ervoor te zorgen dat dit thema blijft leven. Zo gaan we bijvoorbeeld rond Stoptober opnieuw communiceren en in de organisatie peilen hoe het gaat.”

Overigens houdt niet iedereen zich aan de nieuwe afspraken. Een enkeling blijft in de pauze roken in de buurt van het pand. Hier staat geen sanctie op. Rookvrij zijn is een sociale norm. De rookvrij borden laten op het binnenterrein duidelijk zien dat de GGD rookvrij is. Graag had Fred ook buiten het pand zichtbaar gemaakt dat ze rookvrij zijn. Helaas was het niet toegestaan om bordjes aan het monumentale pand vast te maken. De GGD zoekt naar andere mogelijkheden om duidelijk te maken dat roken in de omgeving van de GGD niet de bedoeling is. Op termijn wil ze de straat geheel rookvrij maken.

Op dit moment is handhaving niet nodig en ook niet wenselijk. Fred vertelt: “Belangrijk is dat collega’s niet alleen lezen over rookvrij werken, maar ook van de directie en hun teamleider horen dat roken onder werktijd niet meer kan. Dit maakt de sociale druk groot en dat is op dit moment afdoende. Elkaar onderling aanspreken gebeurt overigens maar mondjesmaat, veel mensen vinden het lastig een collega aan te spreken. We zijn nog aan het kijken of we hier met een ludieke campagne aandacht aan kunnen besteden.”

GGD Amsterdam heeft er bewust voor gekozen om ook de pauzes, als onderdeel van de werkdag, rookvrij te maken. Als iemand in de pauze rookt, ruiken cliënten of collega’s dat na de pauze en dat is ongewenst.

Bij de aanname van nieuw personeel is het nog ingewikkeld om het rookbeleid mee te geven. Zo is het wettelijk niet toegestaan om de voorkeur te geven aan niet-rokers of zelfs om aan sollicitanten te vragen of ze roken. Je mag wel aangeven dat je een rookvrije organisatie bent en dat niet roken tijdens werktijd en in de pauzes de norm is. Bij GGD Amsterdam wordt dit nu nog niet gedaan. Vacatureteksten worden in Amsterdam centraal opgesteld, het kost tijd om de teksten aan te passen zodat een gezonde levensstijl meer naar voren komt. Deze aanpassing staat wel op de wensenlijst.

Fred heeft een belangrijk advies voor andere organisaties die met rookvrij werken aan de slag willen: “Rookvrij worden lijkt een beetje een strijd. Je ziet dat mensen dan de neiging hebben om het conflict te mijden. Mijn advies is om de strijd toch aan te gaan. Boosheid en weerstand gaan ongetwijfeld komen en dat mag er zijn. Daarbij is het belangrijk om de rokers te blijven zien als de helden die het offer moeten brengen. Het is dus helemaal niet zo gek, dat boos worden. Blijf vriendelijk en ga door. De boosheid verdwijnt weer. Zelfs de mensen die boos worden kunnen je later dankbaar zijn.”

Een andere tip van Fred is om als eerste stap het draagvlak in de organisatie te onderzoeken. Mocht dat laag zijn, dan moet je daar eerst wat aan doen. Dit kan bijvoorbeeld door als directie en MT met de medewerkers hierover in gesprek te gaan en uit te leggen waarom je rookvrij werken belangrijk vindt. Mocht het draagvlak hoog zijn, dan kun je dat benoemen in de communicatie.