Bescherm baby's voor, tijdens en na de zwangerschap tegen roken

Roken tijdens de zwangerschap en kraamtijd komt helaas nog veel voor. Clasien vertelt over een patiënte die ze niet snel zal vergeten: “Ik heb een vrouw begeleid die haar kind had verloren omdat het kindje te vroeg geboren werd en heel klein was, minder dan 1000 gram. Ze was zo verslaafd aan roken dat het, ondanks deze nare ervaring, toch niet lukte om in de volgende zwangerschap te stoppen. Ik vond dat zo verdrietig, had echt met haar te doen. Het is dan zo duidelijk dat het om een verslaving gaat.”

Ook Harry heeft de mogelijke gevolgen van roken tijdens de zwangerschap van dichtbij ervaren. Als manager van drie verloskundige praktijken heeft hij meerdere keren meegemaakt dat aan het eind van de zwangerschap een kindje overleed. Dit kan komen doordat de placenta niet goed meer werkt, waarvan roken de oorzaak kan zijn. Harry: “Het is echt afschuwelijk om dat mee te maken. Roken is daarbij een oorzaak die te vermijden is, waarop we invloed hebben. Daarom vind ik het heel belangrijk me ervoor in te zetten dat rookvrij steeds meer de norm wordt. Zo beschermen we kinderen tegen de gevolgen van roken.”

Een vrouw die rookt en zwanger wordt heeft helaas meer kans op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, op een miskraam en op aangeboren afwijkingen bij haar baby. Er wordt steeds meer bekend over de effecten van roken in de hele vroege zwangerschap. Het beeld wordt steeds grimmiger. Clasien: “Veel vrouwen zeggen, als ik weet dat ik zwanger ben, dan stop ik. Dat is dus echt een gemiste kans. Als je van plan bent te stoppen tijdens de zwangerschap, neem dan het zekere voor het onzekere en stop daarvoor!” De gevolgen van roken tijdens de zwangerschap zijn aanzienlijk. Zo overlijden ongeveer zestig baby’s per jaar in Nederland aan de gevolgen ervan. Ook neemt de kans op wiegendood toe. Als gynaecologen zien we veel baby’s die dysmatuur worden geboren, ze zijn te klein en te licht voor de duur van de zwangerschap. Dit zijn vaak kinderen van moeders die roken. Door het roken hebben die baby’s niet genoeg voeding en zuurstof gekregen. Meer informatie over de gevolgen van roken tijdens de zwangerschap vind je hier.

22% van de laag opgeleide moeders rookt op enig moment tijdens de zwangerschap. Gemiddeld rookt 9% van de zwangere vrouwen. Vrouwen die blijven roken in de zwangerschap zijn de ernstiger verslaafden. Vaak zie je bij de laagopgeleide vrouwen dat ze ook op andere gebieden problemen hebben. Ze zijn minder bij machte hun leven te sturen. Clasien: “Het zijn vicieuze cirkels en dat is triest. Als zorgverleners moeten we ons extra voor deze groep inzetten. We zijn als Taskforce Rookvrije Start op zoek hoe we deze vrouwen met veel problematiek het beste kunnen helpen. Zo kunnen we doorverwijzen naar de verslavingszorg. Zij zijn gericht op het multidisciplinair kijken naar dit soort problemen. Maar deze zorg zit niet allemaal in de basiszorg, dus dat is best lastig.”

Ook na de zwangerschap is het heel belangrijk niet te roken. Harry: “In de kraamtijd zien we twee groepen (ex-)rokers. Zo zijn er de vrouwen die gestopt zijn voor of tijdens de zwangerschap en zich enorm verheugen om na de geboorte weer te kunnen roken. En we zien vrouwen (en hun partners) die nog steeds roken. We zetten ons er echt voor in om beide groepen te overtuigen niet te roken en al helemaal niet waar hun kindje bij is.”

Clasien: “Als zorgverlener kan ik ook zelf best veel doen. Een stopadvies heb ik altijd wel gegeven, dat is niet zo moeilijk. Daarnaast is het belangrijk om de zwangere op een positieve manier te motiveren én om een goede follow-up te geven. Veel vrouwen willen best stoppen. Het is echt de moeite waard om er steeds weer met de zwangere over te spreken. Geef niet op, blijf positief en blijf haar motiveren om door te gaan en helemaal te stoppen. De motiverende gesprekstechnieken zijn hierbij heel helpend. Het is wel belangrijk dat je intentie is: ‘ik ben hier om jou te helpen en ik gun jou dat je dit kunt’. Dan zit je altijd wel goed. Als je je afvraagt hoe ze haar kind dit kan aandoen, dan wordt het lastig een motiverend gesprek te voeren.”

Een mooi gesprek had ik met een vrouw die een vruchtbaarheidsbehandeling kreeg. Ze vroeg of ze zelf nog iets kon doen. Ze rookte. We hebben toen een goed gesprek gehad over roken, ik heb haar veel kunnen uitleggen. Bij het weggaan kreeg ik een knuffel. Een gesprek over roken kan dus ook juist heel verbindend werken!” Wat kunnen kraamverzorgenden doen? Harry: “Het unieke van de kraamverzorgende is dat ze 8 dagen achter de voordeur bij een gezin is. De kraamverzorgende staat dichtbij het gezin, signaleert veel en richt zich op het belang van de baby. De kersverse ouders accepteren daardoor makkelijker haar advies. Ook kan de kraamverzorgende het gezin motiveren open te staan voor andere hulp.”

Harry en Clasien benadrukken beide dat het belangrijk is dat de zorg die een zwangere nodig heeft om te stoppen wordt vergoed. Ook als het intensieve persoonlijke begeleiding is, wat veel rokende zwangeren nodig hebben om te kunnen stoppen. Het is daarbij van belang dat deze behandeling niet ten koste gaat van het eigen risico. Er moeten zo min mogelijk barrières zijn, om de kans op stoppen zo groot mogelijk te maken.

Clasien is voorzitter van de Taskforce Rookvrije Start. Het doel van de Taskforce is dat meer (aanstaande) ouders stoppen met roken en rookvrij blijven. De Taskforce bevordert multidisciplinaire zorg, agendeert het onderwerp en verbetert kennis van professionals en publiek. Clasien: “De hele keten met verloskundige, gynaecoloog, kraamzorg, JGZ en huisarts is heel belangrijk. We moeten steeds weer kijken hoe we maximale zorg kunnen bieden. Alle professionals moeten dezelfde boodschap geven. Het was erg leuk om de taskforce landelijk op te zetten en om het nu door te laten groeien naar lokaal niveau in de VSV’s (verloskundig samenwerkingsverband: ziekenhuis, kraamzorg en verloskundige). Vanuit elke VSV zoeken we ambassadeurs die zich ervoor inzetten dat de zorg onderling goed afgestemd is. Zo kunnen we ervoor zorgen dat alle zorgverleners dezelfde boodschap geven namelijk: ‘Minderen verdient een compliment, maar helemaal stoppen is waar het om gaat.’ Dat is het enige uitgangspunt.”

Bij de kraamzorgorganisatie van Harry zijn ze heel blij met de e-learning. “De e-learning is een mooie manier om de kennis over roken en rokende cliënten te vergroten. Doordat zes collega’s uit onze organisatie ambassadeur zijn, kan een grote groep collega’s gratis de e-learning volgen.” In de e-learning leer je hoe je in verschillende situaties kunt reageren. Bijvoorbeeld wat je moet zeggen als de cliënt een reden geeft om te blijven roken, die feitelijk niet juist is. Je vraag dan eerst waar ze de informatie vandaan heeft en wat deze vrouw daar zelf van vindt. Pas daarna geef je aan wat jouw mening hierover is.”

Harry: “Ik zou andere kraamzorgorganisaties graag bewust willen maken van de invloed én de voortrekkersrol die ze kunnen hebben. Kleine verloskundige praktijken hebben meestal geen capaciteit om zich hierin te verdiepen. Als kraamzorgorganisatie kunnen wij de verloskundigen op weg helpen en dingen voor hen faciliteren.” Clasien: “Mijn belangrijkste tip aan andere zorgverleners is om zich te gaan bekwamen in motiverende gespreksvoering. Dat is trouwens niet alleen voor dit onderwerp verrijkend, maar maakt ook andere onderwerpen beter bespreekbaar. Uit de motiverende gespreksvoering volgen bijvoorbeeld deze tips:

• Begin altijd met complimenten. Kom niet te snel met inhoudelijke informatie.
• Een open, nieuwsgierige houding is heel helpend.
• Wees wel duidelijk.

Zo maak je de eigen kracht van de cliënt groter. Belangrijk is om het roken te bekijken vanuit de verslaving en niet als iets dat slecht is dat iemand doet. Dat je de cliënt gunt dat ze het kan overwinnen.”

Meer informatie over de Taskforce Rookvrije Start vind je hier.
Auteur: Leontien van der Plas, in opdracht van de Rookvrije Generatie.