6 feiten & fabels over duurdere sigaretten en tabak
Per 1 april gaat in Nederland de accijns op tabak flink omhoog. De prijs van sigaretten stijgt van gemiddeld bijna €9,- naar €11,10 per pakje. Over dit onderwerp bestaan veel misverstanden. Dat roept de vraag op: wat is er waar? Wij zetten het op een rij met 6 feiten en fabels.
18 maart 2024
1. Prijsverhogingen voorkomen dat jongeren beginnen met roken = feit
Prijsverhogingen kunnen voorkomen dat jongeren beginnen met roken, dat blijkt uit onderzoek [1]. Dat komt doordat jongeren nu eenmaal minder geld te besteden hebben. Door roken duurder te maken, wordt de drempel om een pakje te kopen hoger. Het is dan wel belangrijk om dit elk jaar te doen.
Op e-sigaretten (vapes) wordt nu nog geen belasting geheven. Om jongeren te beschermen tegen nicotineverslaving, is het belangrijk dat dit wel gebeurt. Het roken van e-sigaretten (vapen) is schadelijk en bovendien vaak een opstapje naar het roken van tabakssigaretten [2]. Gelukkig is de Tweede Kamer bezig met verbruiksbelasting op e-sigaretten. Roken (waaronder vapen) moet zo snel mogelijk heel onaantrekkelijk worden voor jongeren.
2. Prijsverhoging is zinloze betutteling door de overheid = fabel
Nee, het tegendeel is juist waar: accijnsverhoging wordt wereldwijd gezien als de meest effectieve maatregel om roken terug te dringen en zo de volksgezondheid te verbeteren [3]. Maar dan moet het wel structureel – dus jaar na jaar – ingezet worden.
Het RIVM en Trimbos berekenden onlangs welk prijsbeleid leidt tot de grootste daling in het aantal rokers. Met een structurele prijsverhoging van 10% per jaar komen we het dichtst bij het doel van een Rookvrije Generatie. Volgens de berekeningen rookt in 2040 dan nog 7,9% van de Nederlanders (in 2022 was dat nog 18,9%).
Dat is ook in lijn met wat we in andere landen al zien. In Nieuw-Zeeland zijn de tabaksaccijnzen tussen 2010 en 2020 elk jaar verhoogd met minimaal 10% bovenop inflatie. In combinatie met andere maatregelen leidde dit tot een enorme daling van het aantal rokers: van 18,2% in 2011 naar 9,8% in 2021 [4].
In het doel van de Rookvrije Generatie zou nog maar 5% van de volwassen Nederlanders roken. Om dat te bereiken is accijnsverhoging alleen dus niet genoeg. Daarom zijn ook aanvullende maatregelen nodig, zoals minder verkooppunten én goede en toegankelijke stoppen-met-roken hulp.
3. De gemiddelde Nederlander vindt sigaretten nog steeds veel te goedkoop, ook na 1 april = feit
Dit klopt. Uit een publiekspeiling door Verian in opdracht van Gezondheidsfondsen voor Rookvrij [5] blijkt dat de gemiddelde prijs van een pakje sigaretten voor de Nederlander op €30,- zou moeten liggen om roken te ontmoedigen. Veel hoger dus dan de €11,10 die het per 1 april gaat kosten.
4. Mensen met een kleine portemonnee hebben het meest te lijden onder accijnsverhogingen op tabak = fabel
Nee, het is juist andersom: accijnsverhogingen verkleinen de gezondheidsverschillen tussen arm en rijk. Onderzoek laat zien dat mensen met een kleine portemonnee gevoeliger zijn voor prijsverhogingen dan mensen die veel te besteden hebben. Mensen met een kleine portemonnee zijn eerder geneigd om te stoppen met roken [6]. Als het mensen niet lukt om te stoppen met roken, wegen de kosten voor hen relatief wel zwaarder. Daarom is het belangrijk dat zij toegang hebben tot goede en gratis stoppen-met-rokenzorg.
Stoppen met roken levert naast enorme gezondheidswinst ook veel geld op: elke maand spaar je veel geld uit, dat iemand aan iets anders kan besteden dan roken.
5. Hogere tabaksaccijnzen zorgen automatisch voor meer illegale handel in tabak = fabel
Dit is niet waar. Uit onderzoek blijkt dat de prijs van tabak maar een kleine rol speelt bij hoeveel illegale handel er is. Het is zelfs zo dat de omvang van tabakssmokkel over het algemeen hoger is in landen met lage sigarettenprijzen, dan in landen met hoge sigarettenprijzen.
In het Verenigd Koninkrijk, een goed voorbeeld op het gebied van tabaksaccijns, nam de prijs van sigaretten toe met 63% door accijnsverhogingen tussen 2001 en 2016. Tegelijkertijd nam de illegale handel af met meer dan 70% [7].
Andere zaken, zoals het functioneren van de douane, (de afwezigheid van) corruptie en een goede handhaving, zijn minstens zo bepalend voor de omvang van de illegale tabaksmarkt. Deze factoren zijn dan ook de sleutel bij het bestrijden van illegale tabakshandel. En dus niet de hoogte van tabaksprijzen.
Tot slot: het gelijktrekken van tabaksprijzen tussen landen helpt om smokkel te voorkomen. Het is daarom belangrijk dat buurlanden afspraken maken over hun accijnsbeleid.
6. Mensen kopen na prijsverhogingen hun sigaretten massaal over de grens = fabel
Het klopt dat een deel van de mensen na een prijsverhoging tabak in het buitenland gaat kopen. Hoe dichter mensen bij de grens wonen, hoe vaker dat voorkomt. Maar er zit een groot verschil tussen wat mensen vooraf zéggen te gaan doen, en wat ze daadwerkelijk doen. In 2020, toen de prijs met 1 euro omhoogging, zei 50% van de Nederlandse rokers dat ze naar het buitenland zouden reizen om tabak te kopen. Slechts 4% heeft dat ook echt gedaan [8].
Het is een bekend psychologisch gegeven dat mensen hun eigen gedrag overschatten. Bovendien weegt het aantal mensen dat naar buurlanden gaat bij lange na niet op tegen het aantal mensen dat door de prijsverhoging besluit te stoppen met roken of te minderen. Onder de streep heeft het een duidelijk positief effect op de gezondheid.
Bronnen
[1] Parks et al., “Cigarette Pack Price and Its Within-Person Association With Smoking Initiation, Smoking Progression, and Disparities among Young Adults”, Nicotine and Tobacco Research 2022. Beschikbaar via: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34633457/.
[2] https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/vapen-en-roken-jongeren-doen-het-allebei/
[3] Trimbos-instituut (2015); US National Cancer Institute & World Health Organization (2016).
[4] https://www.smokefree.org.nz/smoking-its-effects/facts-figures#bookmark-0
[5] Verian heeft in opdracht van Hartstichting, KWF en Longfonds een Flitspeiling gedaan onder 1467 Nederlanders en hen gevraagd naar hun mening over het afnemen van verkooppunten en het verhogen van accijnzen op tabak en vapes.
[6] World Health Organization (2021). WHO Technical Manual on Tobacco Tax Administration. Geneva: World Health Organization. Beschikbaar via: https://www.who.int/publications/i/item/9789240019188.
[7] Tobacco Atlas. Illicit Trade | Tobacco Atlas. Beschikbaar via: https://tobaccoatlas.org/topic/taxes/.
[8] Visscher K, Lambooij M, Suijkerbuijk A, van Gils P, de Wit A. Prijsgevoeligheid van rokers. Gedragseffecten van accijnsverhoging: stoppen, minderen, goedkoper product roken of kopen over de grens? RIVM, rapport nummer 2021-0013. Beschikbaar via: https://www.rivm.nl/publicaties/prijsgevoeligheid-van-rokers-gedragseffecten-van-accijnsverhoging-stoppen-minderen
